Autorskie prawa osobiste – perspektywa nabywcy

Prawa autorskie twórcy to nie tylko autorskie prawa majątkowe, ale również autorskie prawa osobiste, których przykładowy katalog znajduje się w art. 16 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1231 ze zm.; dalej jako „Prawo Autorskie”). Tymczasem, umowy regulujące prawa autorskie do utworów odnoszą się głównie do autorskich praw majątkowych, pomijając przy tym często sferę praw osobistych twórcy.

Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

  • autorstwa utworu,
  • oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
  • nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
  • decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
  • nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Zakres uprawnienia nabywcy praw do utworu wynika zatem nie tylko ze sposobu korzystania opisanego w umowie, ale również z przysługujących twórcy autorskich praw osobistych. Dla przykładu:

  • w sytuacji, gdy nabywcy zależy na eksploatacji utworu wraz ze wskazaniem kto jest jego autorem, twórca może oczekiwać jednak publikacji utworu anonimowo lub pod pseudonimem,
  • w przypadku, gdy utwór ma charakter funkcjonalny/biznesowy (np. logo) nabywca z reguły nie jest zainteresowany we wskazywaniu twórcy takiego utworu, mimo że prawo do wskazania autorstwa utworu przysługuje twórcy,
  • w przypadku, gdy nabywca praw do projektu architektonicznego domu lub aranżacji jego wnętrz chciałby przebudować dom lub zmienić jego wnętrze, a sprzeciwi się temu twórca projektu lub aranżacji.

Powyższe przykłady to tylko niewielki wycinek ze stosunkowo szerokiego zakresu ewentualnych problemów związanych z eksploatacją utworu. Choć mało prawdopodobna jest całkowita ich eliminacja, to jednak wskazane jest odpowiednie uregulowanie w umowie uprawnień nabywcy względem przysługujących twórcy autorskich praw osobistych. Zanim jednak do tego przejdziemy, zasadne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie możliwe jest wyłączenie lub pozbawienie twórcy możliwości korzystania przez niego ze swoich praw osobistych względem utworu.

Odpowiedź jest dość krótka – autorskie prawa osobiste mają charakter niezbywalny, co oznacza, iż twórca nie może zostać pozbawiony prawa do korzystania z tych praw. Nie oznacza to jednak, iż nabywca utworu nie może zabezpieczyć swoich praw, w sposób gwarantujący mu bardziej swobodne korzystanie z utworu. Powyższe kwestie powinny zostać uregulowane w umowie, w ramach której twórca może zobowiązać się do powstrzymania się od wykonywania przysługujących mu praw lub też uprawnić nabywcę do wykonywania tych praw w jego imieniu. Nie oznacza to jednak, iż twórca zostaje tym sposobem pozbawiony przysługujących mu osobistych praw autorskich. Nadal je posiada, tyle że w drodze umowy zobowiązuje się do konkretnego zachowania, które w przypadku naruszenia może stanowić jego odpowiedzialność odszkodowawczą względem nabywcy.

Jest to niezwykle trudne zagadnienie, charakteryzujące się dużą kazuistyką i jako takie powinno być oceniane na tle konkretnego stanu faktycznego. W przypadku ewentualnego sporu ocena powinna uwzględniać nie tylko treść łączącej strony umowy, ale również inne okoliczności (np. przebieg negocjacji, kontakt stron lub zachowanie po zawarciu umowy). Zawarte w umowie odpowiednie klauzule z zobowiązaniami twórcy albo umożliwią nam uprawnienie do ingerencji w przysługujące twórcy prawa albo umożliwią dochodzenie od twórcy naprawienia szkody powstałej w wyniku skorzystania przez twórcę z jego autorskich praw osobistych.

Powyższe uwagi dotyczą relacji kontraktowej pomiędzy nabywcą a twórcą utworu. Co jednak w sytuacji, gdy stroną umowy z nabywcą nie jest twórca, ale inny podmiot trzeci (np. pracodawca twórcy)?

Również w takim przypadku nabywca powinien zadbać o uregulowanie swoich uprawnień względem autorskich praw osobistych twórcy (choć poprzez zobowiązania gwaranta jakim będzie zbywca praw). W umowie ze zbywcą powinniśmy się skupić na uregulowaniu jego odpowiedzialności względem nabywcy za ewentualne nie wywiązanie się z zobowiązania do zapewnienia, że twórcy nie będą korzystali z przysługujących im praw. W przypadku, gdy twórcy skierowaliby do nabywcy jakiekolwiek roszczenia lub wezwania, nabywcy przysługiwałoby od zbywcy odszkodowanie z tytułu powstałej szkody.

Podsumowując, możliwe jest uregulowanie w umowie kwestii autorskich praw osobistych twórcy. Z uwagi jednak na poziom trudności omawianej materii rekomenduję każdorazowo korzystać z pomocy specjalisty, a w sytuacjach standardowych i powielanych rozważyć stosowanie przygotowanych profesjonalnie wzorów umowy.

autor: Przemysław Barchan