O czym warto pamiętać przy nabywaniu autorskich praw majątkowych?

Zapewne wielu z nas, czy to w sferze prywatnej czy biznesowej, zdarzyło się choć raz złożyć zamówienie na stworzenie konkretnego, określonego utworu np. zdjęcia, projektu architektonicznego, projektu aranżacji wnętrza, strony internetowej, logo firmy, czy programu komputerowego. W większości takich przypadków będziemy mogli powiedzieć, że otrzymaliśmy utwór w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1231 ze zm.; dalej jako „Prawo Autorskie”).

Często takie zamówienie przybiera wyłącznie formę ustną lub e-mailową, a jedynym udokumentowaniem dokonanego zamówienia jest wspomniany e-mail lub wystawiona faktura. Jeśli już zdarzy się, że wykonawca lub usługodawca zaproponuje nam zawarcie umowy pisemnej, to rzadko kiedy zawiera ona bardziej szczegółowe postanowienia w przedmiocie praw autorskich do danego utworu (projektu, zdjęcia, obrazu, grafiki), w tym dotyczące zakresu naszego uprawnienia do korzystania z takiego utworu. Tymczasem jeśli coś zamawiamy dla siebie, to chcemy mieć możliwość swobodnego korzystania z przedmiotu zamówienia, a niekiedy nawet zupełnej wyłączności w tym zakresie.

Co zatem, jeśli chcemy nabyć wszystkie prawa autorskie do utworu (np. zdjęcia z uroczystości rodzinnej lub sesji biznesowej)? Czy jest to w ogóle możliwe, a jeśli tak to w jakim zakresie? Czy wystarczy jeśli na fakturze znajdzie się informacja, że cena obejmuje przeniesienie praw na nas? Czy w ogóle powinniśmy szczegółowo opisywać te kwestie w ewentualnej umowie?

Odpowiadając na te pytania, przede wszystkim trzeba wyjaśnić, że prawa autorskie do utworu dzielą się na autorskie prawa majątkowe oraz niepodlegające zbyciu autorskie prawa osobiste. W niniejszym wpisie zajmiemy się wyłącznie prawami majątkowymi. I tak:

Aby w ogóle możliwe było skuteczne i ważne nabycie autorskich praw majątkowych do utworu konieczne jest zawarcie umowy w formie pisemnej, w której jednoznacznie określimy co jest utworem, a także określimy warunki na jakich do takiego nabycia miałoby dojść. Nie można również zapominać, że do skutecznego przeniesienia autorskich praw majątkowych niezbędne jest to, aby zbywane prawa były własnością osoby lub podmiotu, który zawiera z nami taką umowę. W przeciwnym razie, nawet gdybyśmy starannie wypełnili wszystkie wymogi ustawowe dla takiej umowy, to i tak do skutecznego nabycia nie mogłoby dojść z uwagi na zasadę, że zbywca może przenieść na nas tylko takie prawa jakie sam posiada.

Przechodząc do omówienia elementów, które powinna zawierać umowa przenosząca na nas majątkowe prawa autorskie do utworu, wskazać należy przede wszystkim na  doprecyzowanie takich kwestii jak:

  • brak ograniczenia czasowego nabycia praw (np. 5 lat, po upływie których prawa wróciłyby do zbywcy),
  • brak ograniczenia terytorialnego (możliwe jest bowiem zbycie praw np. tylko na terytorium Polski),
  • brak ograniczenia co do dalszego zbywania tych praw,
  • wskazanie pól eksploatacji, na których dojdzie do przeniesienia praw,
  • wskazanie, że nabyciem praw objęte jest również prawo do zezwalania na wykonywanie praw zależnych do opracowań utworu (jeśli chcemy mieć swobodę w eksploatacji opracowań tego utworu z wyłączeniem praw zbywcy w tym zakresie),
  • wyłączenie obowiązku nabywcy do publikacji/rozpowszechnienia utworu,
  • określenie wynagrodzenia,
  • określenie chwili przeniesienia praw,
  • innych, każdorazowo precyzowanych elementów, w zależności od rodzaju i przeznaczenia danego utworu.

Szczególny nacisk i wyjątkową staranność należy położyć na prawidłowe określenie zakresu nabycia praw, czyli tzw. pól eksploatacji. Ich nieprawidłowe określenie przysparza wiele trudności i stanowi podstawową przyczynę braku ważności przeniesienia praw (poza przypadkami kiedy umowa nie została w ogóle zawarta w formie pisemnej).

Przez wiele lat spotkałem się już wielokrotnie z brakami w tym zakresie. Główne modele przyjmowane przez autorów umów, które do mnie trafiły określały zakres nabycia w jeden z poniższych sposobów:

  • umowa zawierała sformułowanie o przeniesieniu na nabywcę albo „wszystkich autorskich praw majątkowych” albo „autorskich praw majątkowych na wszystkich polach eksploatacji”,
  • umowa zawierała sformułowanie o przeniesieniu na nabywcę autorskich praw majątkowych na wszystkich polach eksploatacji wskazanych w art. 50 Prawa Autorskiego (odpowiednio art. 74 ust. 4 Prawa Autorskiego w przypadku oprogramowania),
  • umowa zawierała listę pól eksploatacji, na których miało dojść do przeniesienia praw (w różnym stopniu szczegółowości).

Model pierwszy jest bez wątpienia wadliwy i nie doprowadzi na skutecznego przeniesienia autorskich praw majątkowych na nabywcę. Drugi model jest mojej ocenie skuteczny, choć zdarzają się stanowiska odmienne w tym zakresie i zalecam unikanie takiego określenia pól eksploatacji. Z kolei trzeci model jest opcją rekomendowaną, przy czym należy pamiętać, że poziom szczegółowości opisu pól eksploatacji nie powinien być zbyt wysoki bo ograniczymy w ten sposób zakres tego nabycia (wzrasta ryzyko braku pokrycia części pól w ten sposób).

Podsumowując, do skutecznego nabycia autorskich praw majątkowych do utworu należy zawrzeć umowę w formie pisemnej, w której uwzględnimy określone w Prawie Autorskim wymogi. Z uwagi jednak na poziom trudności omawianej materii rekomenduję każdorazowo korzystać z pomocy specjalisty, a w sytuacjach standardowych i powielanych rozważyć stosowanie przygotowanych profesjonalnie wzorów umowy.

autor: Przemysław Barchan