Utwór pracowniczy
Zapewne wielu pracowników zastanawia się komu przysługują prawa majątkowe do stworzonych przez nich utworów pracowniczych, a jeśli prawa te przysługują pracodawcy, to czy uprawnieni są do otrzymania dodatkowego wynagrodzenia z tytułu przeniesienia tych praw na pracodawcę.
Niestety zagadnienie twórczości pracowniczej jest dość skąpo regulowane przepisami prawa, gdyż na gruncie prawa autorskiego możemy odnieść się w zasadzie do treści 3-4 przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1231 ze zm.; dalej jako „Prawo Autorskie”).
Przede wszystkim wyjaśnić należy, że o twórczości pracowniczej możemy mówić wyłącznie w relacji pracownik – pracodawca, a kluczowe znaczenie dla całego zagadnienia ma ustalenie czy stworzony przez pracownika utwór spełnia przesłanki do uznania go za pracowniczy. Zgodnie z art. 12 ust. 1 Prawa Autorskiego, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Wyjaśniając treść powyższego przepisu należy wskazać, że autorskie prawa majątkowe do stworzonego przez pracownika utworu nabywa pracodawca, pod warunkiem, że dany utwór powstał w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych tego pracownika. Zakres tego nabycia wynika co do zasady z celu danej umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron tej umowy. Należy przy tym wskazać, że strony mają swobodę w uregulowaniu tej materii, tak co do zakresu przeniesienia praw, jak i innych warunków nabycia, w tym momentu przeniesienia praw (regulowany w Prawie Autorskim odmiennie dla oprogramowania i pozostałych utworów) lub ustalenia wynagrodzenia z tego tytułu.
Aby utwór powstał w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych zakres obowiązków twórcy-pracownika musi jasno precyzować czy praca twórcza należy do obowiązków pracownika, a jeśli tak to w jakim zakresie. Dla przykładu, jeśli pracownik zatrudniony na stanowisku grafika wykona dla klienta pracodawcy grafikę, możemy powiedzieć, że mamy do czynienia z utworem pracowniczym. Jeśli jednak, księgowa stworzy nowe logo pracodawcy to kwalifikacja takiego logo jako utworu pracowniczego może budzić wątpliwości. Stworzenie bowiem logo nie należy do obowiązków przypisanych do stanowiska księgowej (chyba, że co innego wynika z umowy o pracę lub wewnętrznych regulaminów pracy, a w szczególności opisu stanowiska zajmowanego przez pracownika). Podobnie będzie w sytuacji, gdy wspomniany już grafik stworzy grafikę poza realizacją konkretnych obowiązków, tj. stworzy ją w czasie wolnym i poza zakresem własnych obowiązków pracowniczych – taki utwór (jeśli umowa nie stanowi inaczej) również nie będzie mógł zostać zakwalifikowany jako utwór pracowniczy.
Po ustaleniu, że mamy do czynienia z utworem pracowniczym, do którego autorskie prawa majątkowe nabywa pracodawca, istotne jest ustalenie, czy w takiej sytuacji pracownik uprawniony jest do otrzymania dodatkowego wynagrodzenia.
O ile strony umowy o pracę nie uregulują tej kwestii odmiennie to wynagrodzenie określone w umowie o pracę jest wynagrodzeniem również z tytułu zbycia praw do utworu pracowniczego. Pracownikowi nie przysługuje zatem prawo do dodatkowego wynagrodzenia. W praktyce spotykanym rozwiązaniem jest przyznanie pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia w formie premii lub nagrody. Należy mieć jednak na uwadze, iż takie rozwiązanie to nie obowiązek, a uprawnienie pracodawcy.
Na marginesie należy wskazać, że status utworu jako utworu pracowniczego nie wpływa na uprawnienia pracownika wynikające z przysługujących pracownikowi autorskich praw osobistych, w tym do nienaruszalności treści i formy utworu pracowniczego oraz jego rzetelnego wykorzystania.
Podsumowując, w celu sprawdzenia komu przysługują autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika, w pierwszej kolejności należy sprawdzić czy stworzenie utworów tego typu mieściło się w zakresie obowiązków pracowniczych twórcy. Ustalenie pozostałych kwestii dotyczących utworu pracowniczego, jak zakres nabycia praw majątkowych oraz możliwość uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, będzie polegać głównie na analizie treści umowy, regulacji wewnętrznych zakładu pracy (m.in. regulamin pracy, regulamin wynagradzania, układy zbiorowe). Z uwagi jednak na poziom trudności omawianej materii rekomenduję każdorazowo korzystać z pomocy specjalisty.
autor: Przemysław Barchan
